شبهای دهگانه، یکی دیگر از مصادیق شب در قرآن است که در سوره فجر خداوند به این شبها سوگند یاد کرده و فرموده:

«ولیال عشر» و همین سوگند یاد کردن نشانه عظمت و بزرگی این شبهاست چرا که اصولاً همیشه سوگند به امور مهم و بزرگ یاد می شود. اینکه «لیال عشر» کدام شبهاست و این چه شبهایی است که خداوند متعال به آنها سوگند یاد می کند تا همگان را به فکر و تأمل وا دارد و با بیانی غیر مستقیم (که همان سوگند است) ابراز می دارد که این شبها بس عظیم است، سئوالی است که در این مبحث به پاسخ آن پرداخته می شود:
اینکه «لیال عشر» کدام شبهاست، سخن مشهور این است که همان شبهای دهگانه
ذی الحجه است که شاهد بزرگترین و تکاندهنده ترین اجتماعات عبادی سیاسی مسلمین جهان می باشد و یا بعبارتی همان ده شبی است که خداوند بر سی شب مأموریت حضرت موسی در کوه طور افزود و آن را به 40 شب کامل کرد. این معنی در حدیثی از جابربن عبدالله انصاری از پیغمبر اکرم (ص) نیز نقل شده است. ابن کثیر هم در تفسیر خود می گوید: «منظور از این ده شب، دهه ذی الحجه است»

در فضیلت و بزرگی این ایام همین بس که ابن عباس از پیامبر اکرم (ص) روایت می کند که ایشان فرمودند:«هیچ ایامی نیست که نزد الله سبحانه و تعالی، عمل صاح محبوبتر از این ایام باشد.» گفتند:«و نه حتی جهاد در راه خدا» فرمود:«و نه جهاد در راه الله مگر شخصی که با جان و مال خود خارج شود و هیچ کدامشان را بر نگرداند»

عده ای نیز بر این باورند که منظور از این شبهای دهگانه، دهه آخر رمضان است که شبهای قدر را در بر دارد و اهمیت این شبها به خاطر عبادت مخصوص در آن و پالایش نفس از ظلمات است که نتیجه اش فجر نور در وجود انسان است. البته باید توجه داشت که برای این دهه علاوه بر اعمال مشترک که در ماه رمضان هم انجام می گیرد همچون روزه، اعمال مخصوص دیگری هم وارد شده است از جمله دو رکعت نماز، که ما بین نماز مغرب و عشاء خوانده می شود و در هر رکعت آن آیه «و واعدنا موسی ثلاثین لیله…» تلاوت می گردد.

عمل مهم دیگری که در این دهه واردست تهلیل های دهگانه است که در هر روز ده مرتبه خوانده می شود و شرح این تهلیل ها در کتب ادعیه موجود می باشد و نیز از پیامبر (ص) ده تسبیح وارد شده است که هر کس آن را بخواند، هر آنچه از خداوند سبجان درخواست نماید به او عطا می شود مگر اینکه قطع رحم یا در خواست معصیتی باشد. علاوه بر این موارد دعاهای بسیاری نیز در این دهه وارد شده است که در کتب ادعیه به نحو مشروح بیان گردیده اند.

به هر حال اگر این نظر درست باشد، عظمت و بزرگی این ماه هم بر همگان آشکار است و در لحظه لحظه و تک تک روزهایش فضیلت و برتری وجود دارد که غیر قابل انکار است. چنان که مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی می فرمایند:«بدان که درباره ماه رمضان وارد شده است که افضل ماهها و روزهای آن افضل روزها و ساعات آن افضل ساعات است…»

عده ای دیگر نیز معتقدند که منظور از این ده شب، شبهای آغازین ماه محرم است. احتمالات مطرح شده دیگری هم وجود دارد از جمله اینکه منظور از این ده شب، دهه اول رمضان است.
در میان تمامی احتمالات مطرح شده، نظر اول قوی ترست اما چیزی که هست این است که سوگند به این شبها دلیل بر عظمت آن است.

برگرفته از تحقیق پایانی اسرار معنوی شب نوشته مریم حسن زاده